zondag 17 juli 2011

Witte en zwarte personages in twee romans


Onze studente Marlous Ikking heeft in de lente van 2011 een bachelorscriptie voltooid die handelt over de verhouding tussen witte en zwarte personages in twee Zuid-Afrikaanse romans: Die swerfjare van Poppie Nongena (1978) van Elsa Joubert en Een keukenmeideroman (2009) van Kathryn Stockett. Jouberts politiek geëngageerde roman speelt zich af in Zuid-Afrika rond 1975; Stocketts bestseller is gesitueerd in een van de zuidelijke staten van Amerika tijdens de roerige jaren zestig. In beide gebieden had racisme een grote invloed. Dat gegeven is in literatuur én film bij herhaling gethematiseerd én geproblematiseerd.

Beide auteurs vermelden in parateksten (voorwoorden, inleidingen) dat zij "slechts" een verhaal willen vertellen over de levens van zwarte vrouwen. Met gebruikmaking van theorieën over zogenaamde "othering strategies" (zoals onder meer geformuleerd door Maaike Meijer in haar boek In tekst gevat) onderzocht Marlous aspecten als taalversimpeling, stereotypering en clichés - om na te gaan hoe de 'ander' in deze romans is gerepresenteerd.

Marlous' analytische bevindingen kunnen als volgt worden samengevat: Joubert is er beter in geslaagd objectief te blijven dan Stockett. Ook Stockett heeft dat voor elkaar gekregen, maar heeft in haar poging daartoe de witte personages uit haar roman juist oppervlakkiger en wreder geportretteerd, waardoor deze sterk gestereotypeerd blijken. De wijze waarop Joubert haar interviews met het personage Poppie heeft geordend en het feit dat Kathryn Stockett partij heeft getrokken voor de zwarte personages, impliceren dat een auteur nooit volledig "objectief" kan blijven en dus altijd iets "van zichzelf" - i.c. een evaluatief oordeel, mening of (ideologisch gekleurde) opinie - meegeeft aan de roman 

Een sluitend antwoord op de vraag of een witte auteur het levensverhaal van een zwarte vrouw kan opschrijven kan volgens Ikking niet gegeven worden; dat hoeft ook niet, want zolang door middel van romans lezers geattendeerd worden op de nefaste gevolgen van racisme, durft zij te stellen dat beide auteurs in hun opzet geslaagd zijn.

De foto hieronder stamt uit de film Gone with the Wind (1939). Voor haar rol als dienstbode "Mammy" ontving Hattie McDaniel (hier samen met Vivien Leigh) als eerste Afro-Amerikaanse actrice een Oscar. De film levert een van de vele voorbeelden van de representatie van vormen van onderdrukking in culturele artefacten. 

Begeleider: Ena Jansen

Gone with the wind

Geen opmerkingen: