Wie is ek?

De onlangs voltooide masterscriptie van Yvonne Muis is voor het grootste deel tot stand gekomen in Stellenbosch, Zuid-Afrika. Yvonne heeft onderzoek gedaan naar de identiteitsbepalende aspecten in Die laaste Afrikaanse boek, de autobiografie van de Zuid-Afrikaanse schrijver Karel Schoeman. Daarbij heeft ze tevens getracht een antwoord te formuleren op de vraag hoe de relatie Nederland-Zuid-Afrika zich manifesteert in Schoemans autobiografie.

De ontwikkeling van de autobiografie in Nederland en Zuid-Afrika heeft zich niet alleen op een verschillende manier voltrokken, maar er is ook een verschil in opzet van de autobiografie in Nederland en in Zuid-Afrika. In Nederland is de autobiografie voornamelijk een individueel gericht genre, terwijl in Zuid-Afrika ook vaak namens een groep wordt gesproken. Schoemans autobiografie is een zoektocht naar zichzelf, maar het is ook het verslag van 60 jaar Zuid-Afrikaanse geschiedenis.

Als kind van een Nederlandse moeder, die opgroeit in de Zuid-Afrikaanse wereld, bekleedt de auteur een tussenpositie tussen beide landen, die resulteert in een haat-liefde verhouding met zowel Zuid-Afrika als Nederland. De auteur voelt zich een ‘tussenskapper’, oftewel een tussenpersoon. Deze haat-liefde verhouding komt ook naar voren in de relatie tussen Schoeman en zijn moeder: zijn moeder is immers kind van Nederlandse immigranten en hij Zuid-Afrikaans-geboren. Schoemans extreme moederbinding maakt dat hij aan de ene kant probeert van zijn moeder los te komen, maar aan de andere kant wil en kan hij niet zonder haar. De tweespalt Nederland-Zuid-Afrika uit zich ook op andere vlakken in zijn leven, zoals in zijn homoseksuele contacten. Om zijn gevoel van ‘tussenskap’ te leren begrijpen en de onrust te laten verdwijnen reist Schoeman door Europa en verblijft hij langere tijd in Nederland. Zoals hij letterlijk op reis gaat om zichzelf te vinden, maakt hij ook een ‘spirituele reis’ met hetzelfde doel. Hij probeert zelfverwezenlijking te vinden in het Rooms-Katholieke geloof en later in het Zen-Boeddhisme. Op het moment dat hij begrijpt dat hij de rust in zichzelf moet zoeken en de omstandigheden er niet toe doen, vestigt hij zich in Zuid-Afrika en trekt hij zich terug in Trompsburg, zijn geboorteplaats in Oranje-Vrijstaat. Schoeman weet nu waar hij thuishoort, maar hij is naar eigen zeggen nog niet thuisgekomen. Deze uitspraak doet vermoeden dat zijn zoektocht naar zichzelf en zijn plaats in de wereld nog niet ten einde is.

Yvonne Muis: Wie is ek? Identiteitsbepalende aspecten in Die laaste Afrikaanse boek, de autobiografie van Karel Schoeman. Masterscriptie VU: Amsterdam 2008