Wetenschap en moderne romanliteratuur

Willemijn van der Linden - die eerlang als AIO aan de VU in dienst treedt - geeft op 12 juni 2008 een lezing aan het Utrechtse Insituut voor Geschiedenis en Grondslagen van de Natuurwetenschappen onder de titel De ontdekking van de hemel (1992) van Harry Mulisch: over de functie en betekenis van literaire representaties van wetenschap in moderne romanliteratuur. Plaats: zaal 165 van het Buys Ballotlaboratorium, Princetonplein 5 te Utrecht (De Uithof).

Samenvatting: Natuurwetenschappelijke ontwikkelingen en technologische innovaties hebben vele publieke discussies uitgelokt. Moderne romanliteratuur heeft op eigenzinnige wijze aan deze discussies bijgedragen: de vraag naar de betekenis van wetenschap is in moderne romans immers veelvuldig gesteld en beantwoord. Een exemplarische 'wetenschapsroman' is De ontdekking van de hemel (1992) van Harry Mulisch, waarvan ruim een half miljoen exemplaren zijn verkocht. In De ontdekking oordelen twee engelen over de - in hun visie - zorgwekkende natuurwetenschappelijke en technologische ontwikkelingen op aarde in termen van corruptie en vervuiling. Bovendien biedt de roman zicht op het sterrenkundig onderzoek van de radioastronoom Max Delius: hij meent met behulp van geavanceerde telescopen en onder verwijzing naar actuele én historische astrofysische termen en theorieën de oerknal te hebben begrepen.

Uiteraard kan de 'juistheid' van Mulisch weergave van wetenschappelijke (astrofysische) inzichten worden bevraagd. Het antwoord laat zich raden: onze beroemde Nederlandstalige auteur heeft - vanuit de huidige natuurwetenschappelijke consensus bezien - onzin opgeschreven. Met een dergelijke vraag echter, waarbij enkel strikt realistische en referentiële maatstaven worden aangehouden, doet men geen recht aan het fictionele karakter van literatuur en evenmin aan het feit dat zoveel lezers dat 'fantastische proza' met instemming hebben onthaald. Als inzichten uit het domein van de wetenschap en technologie in literatuur worden opgenomen, worden er nieuwe, 'literaire' betekenissen aan gehecht: ze worden getransformeerd. En mede aan een nieuwe arrangement heeft De ontdekking zijn bekendheid te danken.

In mijn lezing wil ik aandacht vragen voor Mulisch' eigenzinnige arrangementen en nadenken over de publieke functie van zijn boek. U bent van harte welkom. [Afbeelding: Mulisch op het NOS-journaal nadat een hemellichaam naar hem was vernoemd.]